02 Haziran 2025 – Halil Uğur ERCAN
Açık kaynak yazılımlar, eskiden daha çok bireysel geliştiriciler ve küçük işletmeler tarafından tercih edilirken, günümüzde büyük şirketlerin ve kritik sektörlerin de vazgeçilmez araçlarından biri hâline gelmiştir. Lisans maliyetlerinden tasarruf sağlamak önemli bir tercih sebebi olsa da açık kaynak yazılımların asıl en büyük avantajı esneklikleri ve uyarlanabilirlikleridir. Kullanıcılar bu yazılımları kendi ihtiyaçlarına göre özelleştirebilir; bu da özellikle havacılık gibi özel gereksinimleri olan sektörler için büyük bir değer yaratır.
Bir diğer önemli avantaj ise açık kaynak yazılımların arkasındaki güçlü topluluk desteğidir. Bu araçlar dünya genelindeki geliştiriciler tarafından sürekli olarak güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Topluluk, hataları düzeltme, yeni özellikler ekleme, rehberler ve çözümler oluşturma konularında aktif rol oynar. Ortaya çıkan bu bilgi birikimi, yapay zekâ sistemleri tarafından da kullanılabilir hâle gelir; bu sayede daha hızlı ve akıllı çözümler üretmek mümkün olur. Örneğin, yapay zekâ destekli bir sistem, açık kaynak CBS yazılımında bir sorunla karşılaşan kullanıcıya topluluk kaynaklarını ve kamuya açık rehberleri analiz ederek hızla çözüm sunabilir.
Tüm bu avantajlar sayesinde, açık kaynak yazılımlar yalnızca maliyet avantajı sağlamakla kalmaz, aynı zamanda kullanıcıların ihtiyaçlarına özel çözümler geliştirmeleri için bir zemin oluşturur. Güçlü topluluk desteği sayesinde sürekli evrilen bu araçlar, havacılık gibi yüksek uzmanlık gerektiren bir sektörde esneklik ve uyarlanabilirlik özellikleriyle inovasyonu ve verimliliği teşvik eder.
Havacılıkta CBS Çözümleri
Havacılık sektöründe farklı paydaşlar faaliyetlerini yürütürken çeşitli CAD (Bilgisayar Destekli Tasarım) ve CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) yazılımlarından faydalanmaktadır. Bu faaliyetler arasında havalimanı planlama ve tasarımı, hava ve kara tarafı yönetimi, hava sahası yönetimi, rota planlama, mania analizi, uçuş prosedürü tasarımı ve havacılık chartlarının üretimi gibi alanlar yer alır. Bu yazılımların çoğu, havacılığa özel ek modül veya eklentilerle uyarlanmış COTS (Ticari kullanıma hazır) yazılımlardır.
CBS, mekânsal verileri yönetme kabiliyeti sayesinde havacılıkta özellikle güçlü bir araçtır. Havacılıkla ilgili veriler CBS ortamında oluşturulabilir, saklanabilir, işlenebilir, analiz edilebilir ve raporlanabilir. Örneğin, bir Havalimanı Haritalama Veritabanı (Aerodrome Mapping Database – AMDB), pistler, taksi yolları, apronlar ve işaretlemeler hakkında konum, kot, boyut ve kullanım durumu gibi bilgileri saklayabilir. Bu veriler daha sonra hava tarafı operasyonlarında kullanılabilir.
Benzer şekilde, Sayısal Arazi ve Mania Verisi (Electronic Terrain and Obstacle Data – eTOD), havalimanı çevresindeki arazi ve manialar hakkında bilgi sağlar. Bu veriler, uçuş prosedürleri için gereken minima hesaplamalarını destekler ve prosedür chartlarının CBS ortamında tasarlanmasına katkı sunar.
CBS’nin havacılıktaki diğer kullanım alanları arasında seyrüsefer, rota planlama, uçuş optimizasyonu ve çevresel etki değerlendirmeleri yer alır. Bu araçlar, havacılık operasyonlarını daha emniyetli, daha verimli ve daha sürdürülebilir hâle getirmeye yardımcı olur.
Haritaevi Yaklaşımı
Haritaevi Havacılık olarak, açık kaynak yazılımları hem çalışmalarımızda destekleyici bir araç olarak kullanıyor hem de yenilikçi çözümler geliştirmek için tercih ediyoruz. Geliştirdiğimiz eklentiler ve betikler (scriptler) sayesinde üretim ve kalite kontrol süreçlerini daha hızlı, emniyetli ve etkili hâle getiriyoruz.
- Haritaevi eCOS Creator Eklentisi
Açık kaynak CBS yazılımı QGIS üzerinde geliştirdiğimiz Haritaevi eCOS Creator (eTOD Areas, CNS BRAs, Obstacle Limitation Surfaces Creator) eklentisi, karmaşık yüzey tasarımı işlerini otomatikleştirmek amacıyla oluşturulmuştur. Yüzey tasarımları daha önce CAD yazılımları kullanılarak ve saatler süren işlemler sonucu tamamlanıyordu. Geliştirdiğimiz eklenti sayesinde artık takım üyelerimiz, sadece birkaç tablo girişi yaparak ve tek bir tıklamayla, Mania Sınırlama Yüzeyleri (OLS), eTOD Area 2, Take-Off Flight Path Area ve CNS sistemleri Yapı Tahditli Alanlarını (Building Restricted Area – BRA) saniyeler içerisinde oluşturabiliyor.
Eklenti; ICAO Annex 4, Annex 14, Annex 15 ve EUR Doc 015 belgelerinde tanımlanan yüzey ve alan parametreleri ve AIP AD 2 belgesinde yer alan verileri girdi olarak kullanır. Ekip üyelerimiz AIP verilerini eklentideki tablolara girdikten sonra, sistem pist ve havalimanı özelliklerine göre (örneğin pist boyutu, referans kodu, yaklaşma kategorisi vb.) birkaç saniye içinde yüzeyleri üç boyutlu olarak oluşturur. Oluşturulan coğrafi veriler vektör veya raster formatlarında dışa aktarılabilir. Bu eklenti sayesinde karmaşık tasarım süreçleri hızlanmakta, verimlilik artmakta ve insan kaynaklı hatalar azalmaktadır.
- eTOD Converter
Geliştirmiş olduğumuz bir diğer araç “eTOD Converter” şu anda betik (script) formunda çalışmaktadır ve ileride bir eklentiye dönüştürülmesi planlanmaktadır. Bu betik ile eTOD verisinin üretilmesi, kalite kontrolleri, veri analizleri ve özniteliklerin entegre edilmesi gibi uzun ve detaylı süreçler hızlandırılmaktadır.
Bu betik, saha ölçmeleri ya da uydu görüntülerinden elde edilen verilerin ön kalite kontrol sürecini hızlandırır. Verilerin geometrik anlamda uygunluğunu değerlendirir ve eTOD mania toplama kriterlerine göre mania analizleri gerçekleştirir. Bu araç sayesinde yalnızca eTOD kriterlerine göre değil, aynı zamanda OLS yüzeylerine göre de analiz yapılabilmektedir. Python programlama dili ile geliştirilmiş olan bu betik, mania ihlallerini tespit etme ve veri üretim süreçlerini optimize etme konusunda ekip arkadaşlarımızın çalışmalarına destek olmaktadır.
- Geleceğe Yönelik Gelişmeler
Haritaevi Havacılık olarak, ICAO’nun geliştirmekte olduğu “Yeni OLS Konsepti” kapsamındaki yüzey tasarımı ve analiz süreçlerini açık kaynak CBS yazılımlarıyla otomatikleştirmeye yönelik aktif çalışmalar yürütüyoruz. Bu çalışmaların amacı, ICAO’nun değişen standartlarına uyumlu; daha esnek, şeffaf ve verimli iş akışları oluşturmaktır. Sponsoru olduğumuz “ICAO/ACI Obstacle Limitation Surfaces Symposium (OLSS 2021)” etkinliğinde duyurulan bu değişikliklerin önümüzdeki aylarda ICAO Annex 14 belgesinde yayımlanması bekleniyor ve biz bu dönüşüme şimdiden hazır durumdayız.
Ayrıca ekibimiz, havacılık chartlarının üretim süreçlerinin otomasyonu üzerine de çalışmalar planlamaktadır. Bu kapsamda, Tip A ve Tip B Havaalanı Mania Chartları ile Hassas Yaklaşma Arazi Chartlarının otomatik olarak üretilmesi, önümüzdeki somut adımlardan birkaçı olarak görülebilir. Mania verileri ile ilgili yüzey ve alan bilgileri kullanılarak, bu chartların saniyeler içinde üretilebildiği eklentiler geliştirilmesi mümkün olup, bu yaklaşım manuel iş yükünü ve hata riskini önemli ölçüde azaltacaktır.
Temel ILS yüzeyleri, Mania Değerlendirme Yüzeyleri (OAS), Son Yaklaşma Koruma Alanları analizleri ve Aletli Yaklaşma Prosedürleri (IAP) için minima hesaplamaları gibi konuları içeren PANS-OPS tasarım ve Analiz hizmetleri doğrudan Haritaevi Havacılık bünyesinde sunulmasa da bu alanlardaki çalışmalarımızı alanında yetkinlik belgeleri bulunan ve yüksek tecrübeye sahip çözüm ortaklarımızla birlikte yürütüyoruz. Bu bileşenlerin ardındaki kuramsal yaklaşımı, geometrik yapıyı ve mevzuat çerçevesini anlamaya büyük önem veriyoruz. Bu sayede, sürece daha etkin katkı sağlayabiliyor ve desteklediğimiz çözümleri çok daha sağlam temellere oturtabiliyoruz. Bu çerçevede, açık kaynak CBS yazılımlarının; prosedür tasarımları ve ilgili analizler için havacılık yüzeylerinin tasarımı, analizi ve hatta otomasyonu için büyük bir potansiyel barındırdığına inanıyoruz.
Sonuç
Açık kaynak yazılımlar, sundukları esneklik, maliyet avantajı ve güçlü topluluk desteği sayesinde, havacılık gibi yüksek uzmanlık gerektiren alanlarda kritik bir rol üstleniyor. Haritaevi Havacılık olarak bu güçlü araçları, sektöre özel ihtiyaçlara yönelik yenilikçi çözümler geliştirmek için kullanıyoruz. Geliştirdiğimiz eklentiler ve araçlarla yalnızca güncel sorunlara çözüm üretmekle kalmıyor, aynı zamanda havacılık mühendisliğinde dijital dönüşümü de destekliyoruz. Açık kaynak yazılımların gelecekte daha da önem kazanacağına inanıyor, bu alanda yeniliklerin öncüsü olma vizyonuyla çalışmalarımıza devam ediyoruz.